BUCHNER, Augusti. De Commutata Ratione Dicendi. Libri Duo: Quibus in fine adjuncta Dissertatio gemina De Exercitatione Styli. Lipsiae [Leipzig]: Impensis Martini Gabrielis Hübneri, Excudebat Joh. Henr. Richterus, 1689.
Buchner, A. 1689, cap. VIII (liber secundus) «De simili», 459-489
[p. 459]
1. Loci hujus commendatio. Quid similitudo. Ejus species tres.
2. Prima Imago. Quae uirtus ejus. Est uicina Metaphorae. Imago & Metaphora facile commutantur.
3. Secunda parabola. Ejus duo genera comparatio et collatio.
4. Alia & breuior de simili praeceptio.
5. Uberrimam materiam habet hic locus. Similitudines & a Chriis ducuntur. In iis custodiendum (I) ut clarum & notum sit, unde ducuntur. (…) (II) Vt uera sint, unde petuntur. (…) (III) Vt quae adsimulantur res ad inuicem sese pariter habeant.
[p. 460]
6. Comparantur quandoque singula singulis, aliquando uni plura.
7. Simpliciores comparationes ad perspicuitatem faciunt.
8. Comparantur singula in toto aliquo in partibus.
9. Comparationes affirmando juxta & per negationem instituuntur.
10. Tertia similitudinis species paradeigma.
11. Locus similitudinibus praecipue post narrationem & argumenta.
12. Comparationibus inseruiunt, in protasi quidem particulae quemadmodum, uelut, quasi, sicut, tanquam, item, qualis. In antapodosi: ita, sic , similiter & talis.
[p. 462] Sequitur nunc locus a simili, qui magnum usum cum apud poetas, tum oratores quoque habet. Mirifice enim non augent modo atque exornant orationem similitudines; uerum eandem quoque nunc quidem jucundam, floridam atque amoenam; nunc admirabilem ac grandem efficiunt: si aptae uidelicet & efficaces, & usurpatae in loco, & prout decet, tractatae fuerint. Est autem similitudo, cum ex diuersa re, ac dispari prorsus traducimus simile aliquid, quo rem, de qua agimus, illustriorem ac euidentiorem faciamus, repraesentantes eam, & oculis subjicientes.
[p. 463] Imago, ut idem definit (Diomedes siue Fabius), est personarum, eorumque, quae personis accidunt, comparatio.
[p. 464] Sane metaphora facile in imaginem, & haec in illam commutatur.
[p. 465] Parabolam autem Diomedes administrationum dissimilium comparationem dicit. Ejus duplicem speciem facit, synkresin comparationem, & symbolen collationem. Comparatio est, cum id priore loco ponitur, cui assimilatur aliquid; posteriore uero quod assimilamus.
[p. 466-467] Breuius de similitudine ita preacipere possumus: esse aliam simplicem, aliam uero compositam. Simplex est, quod eikon siue eikasia dicitur. Composita, quae ex duabus partibus constat: quarum prior Graecis protasis, Latinis propositio dicitur, altera antapodosis, quam quidem asumptionem alii, Quintilianus uero redditionem appellauit. Hae uero ita inter se commutari possunt, ut similitudo nunc procedat (quod in comparatione docuimus fieri) nunc consequatur, quam collationem supra nominauimus. Sed illud ad ornatum accommodatius magisque oratorium est; nam altera ratio propria poetarum. Uberimam materiam habet hic locus, patetque longissime. Nec enim ulla res est, quocumque censeatur nomine, unde similitudinem non possis du/cere. Namque e dictis seu chriis etiam eliciuntur. (…) Est uero in similitudinibus danda maxime opera. (I.) Primo, ut id, quod similitudinis gratia assumimus, clarum ac notum maxime sit. (…)
[p. 468-469] (2.) Secundo, ne falsa pro ueris afferamus. Nam quamuis ex poetarum fabulis elicere similitudines liceat, tamen fingere illico haud licet, quod nuspiam alias reperiatur, & rerum natura repugnet. (…) Enimuero haec aperte falsa sunt: & ideo cum aliis hujus notae plane improbanda. Quotusquisque enim id fieri uidit, aut audiuit saltem? Nam neque poetae talia commenti sunt. Et tamen declamatores inepti haec posuerunt, quasi confessa essent, & tantum non quotidie obseruanda. Sed ut nihil hoc genere uanius impudentiusque unquam fuit, ita non dubita-/runt leuitatis subire notam, modo inuenirent colorem aliquem, quo orationem expingerent ac fucarent. (3.) Tertio diligenter uidendum, ut quae assimilantur res, ad inuicem pariter habeant, hoc est, ut grandia grandibus, parua paruis comparentur. Nam magnis exilia, humilibus alta comparare, indecorum ac stultum est. (…)
[p. 470] Nec reprehendenda ista ejus ratio ut temeraria, sed ob prudentiam, unde profecta est, comendanda. (…)
[p. 472] Oratores igitur, si duas, uel tres ad summum (neque enim hanc numerum excessisse obseruatur Cicero) similitudines conjungunt, cum apparatu ac splendore quodam id faciunt; nam illam ipsam conjunctionem plurimum quoque eam ob causam instituunt, ut grauior illustriorque oratio euadat. (…)
[p. 476-477] Deinde in protasis non tantum similitudo proponitur, sed ratio etiam additur; ut faueamus inquit, & quae sequuntur: quod pleniorem amplioremque orationem efficit. Jam Allegoriae & Translationes, quas aliquot insignes ibi notare licet, in antapodosei praecipue multum splendoris & sublimitatis orationi conciliant: quo accedit & modus ille, quem in interrogationis schemate addidit. Eo enim assurgit oratio & supra caeteras partes attollit se erigitque. Ubi notandum oratoris judicium & ars, qui uelut gradibus ascendit in summum, & priusquam plenis quasi uelis ueheretur in altum, remigando e portu subduxit nauem. Nam sensim increscere debet oratio, & a mi-/noribus ad magna, ab imis ad summa peruenire, non contra. (…) Nam nisi uarietati studeat orator, non detinebit auditorem & capiet; quin erit molestus ei ac odiosus. (…) /
[p. 478] Sed quando singula comparantur singulis, uel in uno aliquo toto, ac integro; uel in partibus pluribus instituitur comparatio. (…)/
[p. 479] Habent similitudinis istiusmodi (sc. characteris tenuis) uulgaritatis speciem; sed quia perspicuae sunt & arte carent, nec ingratae illae sunt, & ad conciliandam fidem plurimum faciunt. Quocirca iis potissimum usus, cum docendus auditor & erudiendus. At ubi monendus & concitandus, tunc plenius grandiusque eas explicare oportet. (…) /
[p. 485] Cum singula singulis non toto aliquo, ut hactenus exempla habuimus, uerum in partibus, nunc paucioribus, nunc pluribus comparantur, tum primo generalis ponitur propositio, qua utraque res & quae assimulatur & cui assimulatur, exponitur. Deinde collatio specialis in partibus instituitur. (…) /
[p. 486] Non aliunde originem ducit comparatio illa seu synkrisis, quam inter progymnasmata dicendi magistri ueteres retulerunt, & de qua praecepta tradiderunt (Theon cap. 9 atque Aphtonius cap. 10). Cum conferuntur inter se res, ut de aequalitate earum aut disparilitate etiam, qua alia aliam praestat, constet; quod ad laude juxta & uituperium plurimum ualet. (…) /
[p. 494-496] In genere obseruandum illud est, comparationes non affirmando tantum, sed & per negationem institui. (…) Absoluimus de imagine atque parabola, quae ejus species sint, exposuimus. Restat ultimum genus, quod paradeigma appellatur, de quo paucissimus agemus. Est itaque paradeigma nihil aliud, quam similitudo seu comparatio, quae ab euentu aliquo siue exem-/plo, uel uero, cujusmodi infinita historici diuersi generis suppeditant; uel ficto, ducitur, ut sunt Aesopi & poetarum fabulae, quo etiam comoediam tragoediamque pertinent. (…) Caetera quae ad exemplorum do-/ctrinam pertinent, infra peculiari capite exponemus, cum de externis locis erit agendum. Neque enim & hoc orator inuenit, sed aliunde assumit. Est autem ut plurimum similitudini locus post narrationes & argumenta, ut dilatentur ea hac ratione ac illustrentur; aliquando tamen & inde exordia ducere licet, sicut & ab exemplo. Nihil quidem hujus apud Ciceronem inuenitur, sed Plutarchus non semel, ni fallit memoria, similitudine exorsus est, cum dissertationes philosophicas institueret.
Le JAY, Gabriel François. Ars Rhetorica ad Tullinam rationem exacta, in qua praecepta et exempla complectuntur, quae ad oratoriam facultatem pertinent. Venetii: Ex typographia Balleoniana Superiorum Permissu, ac Privilegiis, 1748.
François Le Jay, Ars Rhetorica, 1748
[p. 232] Locus a similitudine (apud inventionem) Quid est similitudo? Est duarum vel plurimum rerum in aliqua ratione convenientia. (…)
[p. 236] Quomodo ornanda est similitudo? Primo per comparationem. (…) Secundo ornatur similitudo per fictionem. Tertio exornari similitudo potest per hypotyposim. (…) Quomodo amplificandus hic locus? Eadem ferme ratione, qua locus a similitudine, nimirum per excogitatam ingeniose aliquam parabolam, per indctionem multa dissimilia colligendo; denique per exemplum seu collectionem exemplorum. Quomodo ornandus hic locus? Qua ratione ornatur similitudo, nempe per comparationem seu potius antitheses, per fictionem, hypotyposim, &c.